Kaygılı Yıllar

Mustafa Kemal (Atatürk), Ankara’ya varışının ertesi günü (28 Aralık 1919) kendisini ziyaret eden Ankara’nın ileri gelenleri­ne, ABD Başkanı Wilson’un, Türkiye’nin yaşam ve yazgısını güvence al­tına alan 12. prensibini İtilaf Devletlerinin uygulamaktan kaçındık­larını söylemişti. İngiliz yetkililerinden Harold Nicolson’un de­yimiyle, Müttefiklerin önderleri, “… düşmanlarımız üzerinde aza­mi baskı kullanmak; ancak dostlarımıza sınırsız self determinasyon (kendi yazgısını saptama) isteğinde bulunmak hakkını vermek su­retiyle iki formülü (yetki ve rıza formüllerini) birleştirmeye çalış­mışlardı. ”

Buna karşın, başta Halide Edip ve gazeteci Ahmet Emin (Yal­man) olmak üzere, İstanbul’daki tanınmış Türk aydınlar, yazar, öğ­retmen ve hukukçular, 1918 yılı Aralık ayında Wilson Prensipleri Cemiyeti”ni kurarak, Başkan Wilson’un 12. prensibini ve özellik­le self determinasyon ilkesinin uygulanmasını sağlamaya çalışıyor­lardı. Türk basını da, Wilson’un 12. prensibini her gün ön sayfa­larında yayımlayarak Amerikalılara, vermiş oldukları sözü hatırlat­mayı ihmal etmemişti.

Ancak, Yunan tarihçilerden Spiros V. Markezinis’e göre, ABD’nin dünya savaşına girdiği tarihe kadar bu savaş “emperyalist amaçlara” dayanıyordu. Onun görüşünce, Başkan Wilson’un pren­sipleri içtenlik ve iyi niyetle öne sürülmüş olmakla birlikte gerçek­ten çok uzaktı. Müttefiklerin savaş amaçları yalnız Türkler tara­fından değil, Ermeniler, Rumlar, Süryaniler ve Araplarca da ciddiye alınmıştı.

Türkler, İtilaf Devletlerinin kendilerine yumuşakça davrana­caklarına inanmış; Başkan Wilson’un demecini ümit verici söz ola­rak algılamış; 30 Ekim 1918’de Mondros Bırakışması’nı imzalamak zorunda kalmışlardı.

Bu gelişmeler yer alırken, 13 Ekim 1918’de, Mehmet Talât Paşa’nın sadrazamlığı altındaki İttihat ve Terakki Kabinesi yöne­timden çekilmiş; bir gün sonra Mareşal Ahmet İzzet Paşa başkan­lığında yeni ama geçici bir kabine kurulmuş; bu kabineye, Wilson prensipleri doğrultusunda barış görüşmeleri yapma yetkisi veril­mişti. Ancak İttihat ve Terakki Cemiyeti mebusları Osmanlı Mebusan Meclisi’nde çoğunluğu oluşturmayı sürdürmüşlerdi. İttihatçı yönetimin ortadan kalkmış olması, İttihatçı korkusunun hafiflemesine neden olmuş; bırakışmanın imzalanması üzerine, İstanbul’da dernek ve parti kurma faaliyetleri yoğunlaşmıştı, öte yandan azınlıkların taşkınlıkları başlamış; İstanbul ve İzmir’de ki­mi binalara Müttefik devletlerin bayrakları asılmıştı. 1 Kasım’da İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin son kongresi İstanbul’da oturum­larına başlamış; İttihatçılar, kongrenin son oturumunun yapıl­dığı 5 Kasım’da partiyi feshetmek ve “Teceddüt Partisi” adı al­tında yeni bir örgüt kurma kararını oybirliğiyle almışlardı. Kimi kaynaklara göre iki gün önce (2/3 Kasım Cumartesi/Pazar akşa­mı) ; kimi kaynaklara göre de üç gün sonra (8 Kasım akşamı); Türkiye’yi dünya savaşına sürüklemekle suçlanan ittihat ve Terakki Cemiyeti’nin 3 önderi Talât, Cemal ve Enver paşalarla en yakın iş­birlikçileri, “U67” sayılı Alman denizaltısıyla, büyük gizlilik içinde İstanbul’dan kaçmışlardı.

 

Bir solukta okuyacağınız Prof. Dr. Ramadan Salahi Sonyel'in son kitabı Kaygılı Yıllar 480 sayfa ve Remzi Kitabevi tarafından yayınlanmıştır.